Sztuka i memy

 Memy internetowe są nieodłącznym elementem kultury młodzieżowej, swobodnie łączącej porządek werbalny z ikonicznym. Zdaniem wielu badaczy są środkiem przekazu pewnych idei, komentarzem społecznym i wyrazem buntu przeciwko rzeczywistości i jako takie mogą być uznane za tekst kultury. Charakterystyczna dla memów jest ich szablonowość i reduplikowalność. Szablon stanowi zwykle element obrazowy, a właściwe znaczenie konkretyzuje warstwa tekstowa. Memy często odnoszą się do aktualnej sytuacji , dlatego są tworem dość efemerycznym. Typ prezentowanego tam humoru określiłabym jako satyryczny, a typ człowieka-twórcy memów, jaki wyłania się z ich analizy – jako radosnego “nihilistę”, obserwującego rzeczywistość po to, by ją kontestować. Ten rodzaj buntu, często oparty na degradowaniu pewnych wartości, kojarzy mi się z ruchami awangardowymi z początku XX wieku, kiedy artyści robili to programowo. Sądzę, że dobrym kodeksem etycznym dla twórcy memów byłby (po przeredagowaniu i zlikwidowaniu niektórych punktów) „Mańifest w sprawie poezji futurystycznej” Brunona Jasieńskiego z 1921 roku. Manifest ten wyrażał bunt przeciwko autorytetom, proklamował niszczenie przeszłości, apologię przyszłości, ruchu i przemijalności idei. Zgodnie z tym, co twierdził poeta „Bezwzględna wartość dźeła sztuki waha śę pomiędzy 24 godźinami a mieśącem”, co dobrze ilustruje dynamikę kultury internetowej.   

 Memy często powstają przy wykorzystaniu dzieł sztuki, co może być wyrazem kpiny ze sztuki (nie tylko współczesnej) lub bazą do wyśmiewania sytuacji społecznej czy politycznej. Tę pierwszą sytuację ilustruje cykl memów „Brzydkie dzieci renesansu” obnażający prostą i do pewnego stopnia obrazoburczą prawdę, że renesansowi artyści nie potrafili malować dzieci. Taki ikonoklazm nie ma, być może tej samej mocy, co sto lat temu, zwłaszcza że sztuka wysoka stała się również elementem komercji, a sam pomysł buntu przeciwko przeszłości jest stary jak świat. Społeczno-polityczne konotacje mają natomiast memy z cyklu „sztuczne fiołki” wykorzystujące dzieła sztuki do obśmiania pewnych zachowań, np. związanych ze specyfiką polskiego patriotyzmu.  

 Do kultury memów w 2018 roku odwołali się twórcy kampanii informacyjnej o nowych zasadach segregowania odpadów. Wykorzystali cztery arcydzieła sztuki dawnej, dodając w dymkach kwestie dialogowe, które pouczały, do jakich pojemników należy wyrzucać śmieci. Kampanię uważam za udaną. Odwoływała się do kultury młodzieżowej, ale nie udawała, że jest jej częścią. W moim przekonaniu był to rodzaj „puszczenia oka”, niewzbudzający jednak niesmaku, jaki często wywołują próby komunikacji przedstawicieli starszego pokolenia z młodzieżą, przy użyciu języka tych ostatnich. Zauważyłam trzy elementy odróżniające łódzką kampanię od wykorzystania typowych memów: medium, projekt i dowcip. Pierwszy jest oczywisty, drugi wydaje się dość istotny: memy internetowe są programowo brzydkie. Duży tekst z niedobranym fontem ma być jedynie czytelny, stąd twórcy często umieszczają go w czarnej ramce. Ilustracja nie musi być pokazana w dobrej rozdzielczości, mem nie musi przenosić wartości estetycznej (elementów piękna) Plakaty łódzkie są dobrze zaprojektowane i przyjemne dla oka. Co do trzeciej kwestii, to wyznacznikiem memicznego humoru  jest jednak ironiczny dowcip, którego w kampanii proekologicznej wyraźnie brakuje. Może wynikać to z faktu, że memy są rodzajem walki z czymś, nie zaś walki o coś. Celem memu jest wykpić rzeczywistość, a nie ją naprawiać.  

 Jestem daleka od twierdzenia, że twórcy memów internetowych literalnie trzymają się ustalonych kanonów, a ich twórczość jest powrotem do idei XX-wiecznych. Niemniej, jeżeli rację miał Richard Dawkins, który w 1976 roku stworzył definicję memu jako kulturowego genu, nośnej idei rozwijającej się przez pokolenia, to tego typu skojarzenia, choć luźne, nie są całkowicie nieuzasadnione.  

Bibliografia:  

https://swiatoze.pl/w–lodzi–do–segregowania–smieci–zachecaja–memy–z–arcydzielami–malarstwa/ https://publikacje.pan.pl/Content/120187/PDF/2020–01–POLS–18–Chacinski.pdf  

https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C412279%2Cbadaczka-o-memach–jako–pasozytachhttps://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news,412279,badaczka-o-memach-jako-pasozytach-umyslu-tworzacych-kulture.htmlumyslu–tworzacych–kulture.html https://pl.wikisource.org/wiki/Mańifest_w_sprawie_poezji_futurystycznej https://joemonster.org/phorum/read.php?f=18&t=613520 https://wyborcza.pl/duzyformat/5,127290,15569896.html https://fbc.pionier.net.pl/details/nhnpZ86  

Opracowanie: Antonina Jasztal